گوهرشادبیگم، الگوی زن مهاجر

نوع مقاله : مقاله تخصصی

چکیده

در مطالعه تاریخ اسلامی با نام زنان مهاجری مواجه‌ایم که تأثیرگذار و حامیان و بانیان مهّم در ترویج و توسعه فرهنگ دینی هستند، که در مهاجرت نه تنها هویّت آن­ها تغییر نکرد بلکه باعث تأثیر مثبت در محیط مقصد شد، امروزه می‌توانند برای زنان مهاجر الگو باشند. گوهرشادبیگم یکی از آن زنان می‌باشد. پدرش امیرغیاث­الدین ترخان یکی از امرای تیموری بود. او بعد از ازدواج با شاهرخ تیموری ملکۀ خراسان شد. به­طوریکه در امور دولتی و حکومتی به شاهرخ مشورت‌های سازنده‌ای می‌داد. وی در امور اجرایی هم سهم فعالانه‌ای داشت. وی در مکتب اسلام پرورش یافته بود، از این­رو دارای افکار و اندیشه‌نیک و خداپسندانه داشت. از او به عنوان زنی با ذکاوت، شجاع و مادری هنرمند نام برده شده است، که در حسن تدبیر و سیاست مقامی والا داشته اشت.
در این پژوهش سعی می‌گردد، با مطالعه زندگی گوهرشادبیگم، آثار و بناهای که منسوب به او ـ که قبل و بعد ازهجرت از وی ـ باقی مانده؛ شامل مجموعه‌ای فرهنگی اعمّ از مسجد، مدرسه، مقبره و مناره، در هرات (افغانستان) و مسجد جامع در مشهد (ایران) بیش از همه اهمیّت دارند و از شاهکارهای هنر معماری و کاشی‌کاری قرن نهم هجری به شمار می‌رود، قابل ذکر است که گوهرشاد مستقیماً در ساخت این بناها نظارت داشته است، این بانو هنرمند و نیکوکار را به عنوان الگوی تاریخی به زنان عصر خود معرفی می‌نمایم.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن­کریم.
    1. اسفزاری، معین­الدین محمد زمچی، (1338)، روضات­الجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح و حواشی و تعلیقات کاظم امام، انتشارات دانشگاه تهران.
    2. افضلی، محمد اسلم، (1389)، هرات در عهد تیموریان، هرات: انتشارات احراری.
    3. اوکین، برنارد، (1386)، معماری تیموری در خراسان، ترجمۀ علی آخشینی، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
    4. برغمدی سبزواری، کاظم، (1380)، گوهرشاد، تهران: فرهنگ سبز.
    5. بهره، ولی شاه، (1391)، هرات نگین خراسان، چاپ دوّم، هرات: احراری.
    6. تاکستن، حیدر، درال، راکسبورد و دیگران، (1384)، سلسله‌های تاریخ ایران(تیموریان)، تدوین و ترجمه آژند، یعقوب، تهران: مولی.
    7. تشکری، سعید، (1389)، بار باران، تهران: نیسان.
    8. جعفریان، رسول، (1377)، تاریخ ایران اسلامی، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
    9. جنایی، اعظم، (1385)، شخصیت گوهرشاد، مجله تاریخ پژوهی، شماره 28ـ29.
    10. حبیبی، عبدالحی، (1354)، هنر عهد تیموریان، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    11. حصاری، عبدالباقی، (بی‌تا)، تاریخ افغانستان در دوره تیمور و تیموریان، کابل: انتشارات امیری.
    12. خطیب، محی الدین، (1393)، گوهرشاد(قیام، تاریخ، معماری)، تهران: نور محبت.
    13. خواندمیر، (1345)، خلاصة الاخبار، به اهتمام سرور اعتمادی، کابل: بی نا.
    14. روملو، حسن، (1384)، احسن التواریخ، به اهتمام عبد الحسین نوایی، تهران: اساطیر.
    15. زرکنده، بتول، (1390)، گوهرشاد، تهران: مدرسه.
    16. زنگنه قاسم­آبادی، ابراهیم، (1390)، مسجد گوهرشاد و وقایع مهّم آن، مشهد: خورشید شرق.
    17. سکندری، علی­جان، (1383)، بایسنقر میرزا فرزند ملکه گوهرشاد آغا بانی هنر در کتابت، بازوی پدر در سیاست (737-799ق)، قرآن و حدیث: مشکوة(شماره 84 و 85).
    18. سیدی، مهدی، (1386)، مسجد و موقوفات گوهرشاد، قم: کومه.
    19. طبیبی، عبدالحکیم، (1368)، تاریخ هرات در عصر تیموریان، تهران: هیرمند.
    20. غبار، میرغلام محمد، (بی‌تا)، افغانستان در مسیرتاریخ، کابل: میوند.
    21. غفرانی، علی، مصطفی گوهری، و سیدهادی ذبیحی، (1394)، نقش زنان در منازعات سیاسی دوره تیموری، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، سال ششم ـ شماره 19 (علمی-پژوهشی)
    22. کتابخانه جامع گوهرشاد، (1363)، تاریخچه مسجد گوهرشاد،
    23. مدیرشانه­چی، کاظم، (1346)، گوهرشاد، نامه آستان قدس،دوره هشتم، شماره 31 ،ص 109-89.
    24. معرفیون، زینب؛ بنی­سعید، نوروز، (1396)، بررسی فعالیت‌های گوهرشاد تیموری در زمینه سیاست، فرهنگ و تمدن اسلامی، مجله تاریخ نو، شماره.21
    25. نوایی، امیر علی‌شیر، (1323)، مجالس النفاس، ترجمه: محمد فخری هراتی و حکیم مبارکشاه قزوینی، به اهتمام علی­اصغر حکمت، منوچهری، تهران.